Cầu Trường Tiền (Huế)

Cầu Trường Tiền

Cầu Trường Tiền còn được gọi là Cầu Tràng Tiền [1], là chiếc cầu dài 403 m, gồm 6 nhịp dầm thép hình vành lược, khẩu độ mỗi nhịp 67 m. Khổ cầu 6 m [2], được thiết kế theo kiến trúc Gô tích, bắc qua sông Hương. Đầu cầu phía bắc thuộc phường Phú Hòa, đầu cầu phía nam thuộc phường Phú Hội; ở ngay giữa thành phố Huế thuộc Việt Nam.

I. Lịch sử và tên gọi:

Căn cứ bài thơ Thuận Hóa thành tức sự của nhà thơ Thái Thuận [3], thi sĩ Quách Tấn đã cho rằng dưới thời vua Lê Thánh Tôn, sông Hương đã có cầu. Chiếc cầu đó, được làm bằng song mây bó chặt lại với nhau và nối liền nhau, nên có tên là cầu Mây. Vì cầu có hình cái mống úp lên sông, nên còn có tên là cầu Mống. Trải bao năm tháng, không biết khi nào, cầu Mống được làm lại bằng gỗ, mặt cầu lát bằng ván gỗ lim.

Năm Thành Thái thứ 9 (1897), chiếc cầu trên được nhà cầm quyền Pháp (khi ấy Khâm xứ Trung Kỳ là Levécque) giao cho hãng Eiffel (Pháp) thiết kế (do Gustave Eiffel thiết kế) và khởi công xây dựng lại bằng sắt, đến năm Thành Thái thứ 11 (1899) thì hoàn thành và được mang tên vị vua này. Tổng cộng tiền xây cầu Thành Thái tiêu tốn hết khoảng 400 triệu đồng, là một số tiền lớn vào thời đó.

Năm Giáp Thìn (1904), bão lớn làm cầu hư hỏng nặng. Năm sau, tức năm Thành Thái thứ 17 (1905) [4], chiếc cầu mới được sửa chữa lại bằng xi măng cốt thép. Tổng chiều dài cây cầu lúc bấy giờ là 401,10 m, rộng 6,20 m, gồm 6 nhịp dầm thép hình vành lược (hay hình bán nguyệt), và diện mạo này, vẫn giữ được cho đến ngày hôm nay. Năm 1907, khi vua Thành Thái bị thực dân Pháp đày sang đảo Réunion, thì chính quyền thực dân Pháp cho đổi tên là cầu Clémenceau, theo tên của Georges Clemenceau, một Thủ tướng Pháp thời Thế chiến thứ nhất.

Đến năm 1937, cầu được mở rộng thêm hai hành lang ở hai bên (có những ban công hình bán nguyệt để có chỗ dừng chân, hay né tránh nhau), dành cho người đi bộ, xe đạp.

Năm 1945 chính phủ Trần Trọng Kim đổi tên là cầu Nguyễn Hoàng.

Năm 1946, trong chiến tranh Việt - Pháp, cầu bị Việt Minh đặt mìn, giật sập hai nhịp phía tả ngạn. Hai năm sau cầu được tu sửa tạm để qua lại.

Trong Sự kiện Tết Mậu Thân, trụ 3 và nhịp 4 bị phá hủy [5], khi quân Mặt trận Giải phóng miền Nam cho giật sập để cắt đường phản công của quân đội Việt Nam Cộng hòa. Sau đó, một chiếc cầu phao được dựng lên tạm thời, và cầu Trường Tiền cũng được tiến hành sửa chữa lại.

Từ năm 1991 đến 1995, công ty Công ty Cầu 1 Thăng Long lãnh trách nhiệm trùng tu, xây lại hai nhịp cầu, và tất cả các bao lơn cũng bị phá bỏ.

Mặc dù trải nhiều tên gọi, nhưng từ rất lâu, cái tên cầu Trường Tiền (vì chiếc cầu nằm gần một công trường đúc tiền, gọi tắt là Trường Tiền của nhà Nguyễn và phố Trường Tiền do vua Thành Thái lập năm 1899) vẫn được người dân quen gọi và đã đi vào nhiều bộ môn nghệ thuật...

II. Trong Văn học Nghệ thuật:

 

Tên Cầu Mống đã xuất hiện trong thơ Thái Thuận:

Thuận Hóa thành tức sự

(Quách Tấn dịch)

Ghe thuyền qua lại sớm liền trưa

Cầu Mống giăng sông cửa nước chừa.

Mây lẫn bóng non trời rộng mở,

Gió dồn tiếng sóng biển xa đưa.

Chợ chiều tấp nập thân là lụa,

Nét bút bồi hồi nhịp trúc tơ.

Ca nữ quản bao dòng huyết hận,

Địch đài trổi khúc lạc mai xưa.

Sau Cầu Mống, là cầu Trường Tiền. Và công trình này đã nhanh chóng trở thành một thắng cảnh nổi tiếng, và là đề tài của nhiều bộ môn nghệ thuật. Trích giới thiệu:

 

Cầu Trường Tiền lúc hoàng hôn.

Cầu Trường Tiền trong những câu ca:

Cầu Trường Tiền sáu vài mười hai nhịp

Em theo không kịp

Tội lắm anh ơi!

Bấy lâu mang tiếng chịu lời

Anh có xa em đi nữa

Cũng tại ông Trời nên xa [6].

Năm 1905, chiếc cầu được đúc lại bằng bê tông cốt thép, nên có câu:

Chợ Đông Ba đem ra ngoài giại

Cầu Trường Tiền đúc lại xi-mon

Ơi người lỡ hội chồng con

Về đây gá nghĩa vuông tròn nước non...[7]

Năm 1946, trong chiến tranh Pháp - Việt, cầu bị đặt mìn giật sập. Sau đó, lại có câu:

Cầu Trường Tiền bấy nhiêu niên (năm) qua lại,

Kể tự đời Thành Thái đến nay.

Chạnh lòng biết hỏi ai đây,

Việc chi nên nỗi đang tay dứt cầu?

 

Và có ai đó đã đáp lại rằng:

Chí quyết thắng Pháp Tây

Nên cầu nầy phải phá,

Qua sông còn nhiều ngã

Đừng buồn bã em ơi.

Nước non khôi phục được rồi,

Cầu nầy bắc lại, không mấy hồi đó em...

Trong thời gian Nguyễn Bính lưu lạc đến Huế, cầu Trường Tiền cũng đã xuất hiện trong thơ ông:

Cầu cong như chiếc lược ngà

Sông dài mái tóc cung nga buông hờ

Gustave Eiffel người thiết kế cầu Trường Tiền.

Đôi bờ đôi cánh tay vua

Cung nga úp mặt làm thơ thất tình...

...Bồng bồng sáu nhịp cầu cao

Thờ ơ bóng mát nơi nào cũng xanh...

(trích trong Vài nét Huế, 1941)

Sau sự kiện Tết Mậu Thân, cầu Trường Tiền bị bom đạn gây hư hại nặng. Quá xúc cảm, nhạc sĩ Trầm Tử Thiêng viết bài hát Chuyện một chiếc cầu đã gãy để nói lên sự việc này, có những câu :

...Cầu thân ái đêm nay gẫy một nhịp rồi

Nón lá sầu khóc điệu Nam Ai tiếc thương lời vắn dài

Vì sao không thương mến nhau còn gây khổ đau làm lỡ nhịp cầu...

Ngoài ra, cầu Trường Tiền cũng đã được in trong bộ tem thư của Việt Nam.

III. Mười hai vài, sáu nhịp:

Theo Từ điển tiếng Việt, cái gọi là vài cầu (hay vì cầu)[8], “là kết cấu nối hai nhịp giữa hai mố cầu và tựa lên các mố đó", còn nhịp cầu cũng theo từ điển này là “khoảng cách giữa hai trụ cầu và mố cầu liền nhau”. Theo đó, TS. Trần Đức Anh Sơn cho rằng cầu Trường Tiền thực sự là “mười hai vài, sáu nhịp” chứ không phải là “sáu vài, mười hai nhịp”. Ca dao có câu:

Chợ Đông Ba đem ra góc thành,

Cầu Trường Tiền sáu nhịp bến đò Ghềnh bắc ngang.

Hay:

Cầu Trường Tiền sáu nhịp bắc qua,

Tả Thanh Long, hữu Bạch Hồ đợi khúc âu ca thái bình.

Song đôi khi, để thuận tai, để có vần, có điệu, một vài tác giả dân gian đã đổi từ “mười hai vài, sáu nhịp” sang “sáu vài mười hai nhịp”, như ở câu:

Cầu Trường Tiền sáu vài mười hai nhịp

Anh theo không kịp

Tội lắm em ơi!....

Bùi Thụy Đào Nguyên, giới thiệu.

Chú thích:

1. Chữ Hán: 場錢: viết và đọc Trường Tiền hay Tràng Tiền, với nghĩa là "công trường đúc tiền" đều đúng (場 tràng, trường). Sở dĩ cầu có tên này là vì "cầu bắc qua sông Hương gần vị trí đúc tiền thời Nguyễn", và sau 30 tháng 4 năm 1975, tên gọi dân gian được sử dụng làm tên chính thức. (theo Từ điển lịch sử Thừa Thiên-Huế, trang 839, do TS Đỗ Bang chủ biên).

2.Các con số ghi theo Từ điển bách khoa Việt Nam (quyển I, tr. 389)

3.Thái Thuận (chữ Hán: 蔡順, 1440 -?), phó nguyên suý Tao đàn Nhị thập bát Tú, tác giả Lữ Đường thi di cảo.

4. Ghi theo Từ điển bách khoa Việt Nam (quyển I, tr. 389). Thi sĩ Quách Tấn (sách đã dẫn, tr. 137) ghi là năm 1906.

5.Theo Từ điển bách khoa Việt Nam (quyển I, tr. 389).

6.Chép theo Quách Tấn (tr. 129). Cũng theo ông, câu ca này tả tâm sự của một bầy tôi không kịp chạy theo vua, chứ không phải viết về đề tài tình yêu trai gái.

7.Quách Tấn giải thích: "người lỡ hội chồng con", ám chỉ những chiến sĩ còn sống sót sau cuộc Cần Vương (Bước lãng du, tr. 136).

8.Vài vốn là "vì" (nghĩa là kèo) đọc trại mà thành (theo Từ điển Khoa Học và Kỹ Thuật. NXB. Khoa Học và Kỹ Thuật).